EXPO NEWS

Ποιες αλλαγές προωθεί η κυβέρνηση στο Σύνταγμα για τη δόμηση και το οικιστικό

Στο τραπέζι η αναθεώρηση του άρθρου 24 υπό το φως των αποφάσεων του ΣτΕ και των ανατροπών για την εκτός σχεδίου δόμηση

Σε τροχιά αναθεώρησης μπαίνει το άρθρο 24 του Συντάγματος, που ρυθμίζει κρίσιμα ζητήματα χωροταξίας, προστασίας περιβάλλοντος και πολεοδομικής πολιτικής. Το ενδεχόμενο αυτό έθεσε ανοιχτά ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, στο φόντο της νέας νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) και των αντιδράσεων που έχουν προκαλέσει οι αλλαγές στην εκτός σχεδίου δόμηση, κυρίως για μικρούς οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων.

«Η συνταγματική προστασία της ιδιοκτησίας και η εμπιστοσύνη του πολίτη στο κράτος πρέπει να σταθμίζονται με την περιβαλλοντική προστασία και την ανάγκη για πολεοδομικό σχεδιασμό», τόνισε ο πρωθυπουργός σε πρόσφατη συνέντευξή του, σημειώνοντας πως «δεν μπορεί να απαιτείται πολεοδομικό σχέδιο για κάθε μικρό οικισμό 300 κατοίκων».

Η δήλωση αυτή έρχεται σε μια κρίσιμη συγκυρία, καθώς η κυβέρνηση εξετάζει συνολικό επανακαθορισμό του θεσμικού πλαισίου γύρω από τη δόμηση, με βάση τις αποφάσεις του ΣτΕ, αλλά και την ανάγκη να διατηρηθεί ζωντανή η ελληνική περιφέρεια. Ο πρωθυπουργός έδωσε εντολή στο Υπουργείο Περιβάλλοντος να καταρτίσει εναλλακτικές προτάσεις για το οικιστικό ζήτημα, λαμβάνοντας υπόψη πολυδιάστατες παραμέτρους: τη στήριξη της αποκέντρωσης, τη διατήρηση της ιδιοκτησίας, τα δημογραφικά προβλήματα, αλλά και την ανάγκη πολεοδομικής τάξης.

Τι προβλέπει το ισχύον άρθρο 24

Το άρθρο 24 του Συντάγματος κατοχυρώνει την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, με το κράτος να έχει ρυθμιστική αρμοδιότητα στη χωροταξική οργάνωση και την πολεοδόμηση. Ταυτόχρονα, προβλέπει συμμετοχή των ιδιοκτητών στις απαλλοτριώσεις και στη χρηματοδότηση έργων υποδομής κατά την ένταξη περιοχών σε σχέδιο. Η αναθεώρηση του 2001 ενίσχυσε περαιτέρω τις διατάξεις περί προστασίας των δασών, επιβάλλοντας αυστηρές προϋποθέσεις για τη μεταβολή του προορισμού τους.

Ωστόσο, σύμφωνα με την κυβέρνηση, το υφιστάμενο πλαίσιο δεν ανταποκρίνεται πλέον στις σημερινές ανάγκες, ιδίως για τις τοπικές κοινωνίες και τους μικρούς οικισμούς που απειλούνται με στασιμότητα ή ερήμωση, λόγω των περιορισμών στη δόμηση.

Καταλύτης το πρόσφατο ΠΔ

Καταλύτης των εξελίξεων υπήρξε το πρόσφατο Προεδρικό Διάταγμα που αφορά την επέκταση οικισμών κάτω των 2.000 κατοίκων. Το ΠΔ εισάγει αυστηρούς όρους για την οριοθέτηση των οικισμών, αφαιρώντας τον οικοδομήσιμο χαρακτήρα από πολλές εκτάσεις που βρίσκονται εκτός σχεδίου, εκτός κι αν πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια (π.χ. πρόσωπο σε υφιστάμενο δρόμο και ελάχιστη έκταση δύο στρεμμάτων).

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με εκπροσώπους της αγοράς ακινήτων, να χάνεται έως και το 90% της αξίας ορισμένων οικοπέδων, οδηγώντας σε σοβαρές κοινωνικές και επενδυτικές επιπτώσεις. «Αυτό δεν είναι πολεοδομική τάξη, αλλά απαξίωση. Δεν είναι μεταρρύθμιση, αλλά οπισθοδρόμηση για την ελληνική περιφέρεια και τη μικροϊδιοκτησία», δήλωσε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του Συλλόγου Μεσιτών Αθηνών-Αττικής, Λευτέρης Ποταμιάνος.

Η Πολιτεία επιχειρεί να διορθώσει παθογένειες δεκαετιών, όπου επεκτάσεις οικισμών γίνονταν άναρχα, πολλές φορές με μία μόνο απόφαση του Νομάρχη, χωρίς σχέδιο πόλης ή ρυμοτομικό σχεδιασμό. Ωστόσο, η απότομη μετάβαση σε αυστηρότερους κανόνες δημιουργεί κλίμα ανασφάλειας σε ιδιοκτήτες και επενδυτές, καθώς δεν υπάρχει ακόμα ενιαίο και λειτουργικό πλαίσιο για τον χαρακτηρισμό δρόμων, την οριοθέτηση οικισμών και την ταχύτατη έκδοση πολεοδομικών σχεδίων.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των «ανύπαρκτων» δρόμων: σύμφωνα με τον πρωθυπουργό, για να αναγνωριστεί ένας δρόμος ως κοινόχρηστος απαιτείται Προεδρικό Διάταγμα, γεγονός που προκαλεί ασάφειες ακόμα και για περιοχές με πραγματική πρόσβαση.

Εξαιρέσεις και μεταβατικές διατάξεις

Το ΠΔ προβλέπει εξαιρέσεις για ορισμένες περιπτώσεις: δεν εφαρμόζεται σε οικισμούς άνω των 2.000 κατοίκων, σε παραθεριστικές περιοχές εντός Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) σε συγκεκριμένους νομούς, ούτε σε οικισμούς που ιδρύθηκαν μετά το 1983. Επιπλέον, μέχρι την έκδοση νέων διαταγμάτων οριοθέτησης, παραμένουν σε ισχύ οι ισχύουσες άδειες, ενώ επιτρέπεται η αναθεώρησή τους ή η έκδοση νέων για μικρής κλίμακας εργασίες.

Προς μια νέα συνταγματική ισορροπία

Το ενδεχόμενο αναθεώρησης του άρθρου 24 ανοίγει τη συζήτηση για μια νέα ισορροπία μεταξύ περιβαλλοντικής προστασίας και αξιοποίησης της γης. Η κυβέρνηση φαίνεται διατεθειμένη να δώσει διέξοδο, ειδικά για την εκτός σχεδίου δόμηση και τους μικρούς οικισμούς, μέσω θεσμικών και πολεοδομικών εργαλείων που θα εξασφαλίζουν διαφάνεια, ταχύτητα και δικαιοσύνη. Σε κάθε περίπτωση η διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος απαιτεί ευρύτερες κοινοβουλευτικές συναινέσεις, καθώς και χρονική ωρίμανση. Εφόσον οι πολιτικές διεργασίες το επιτρέψουν, οι σχετικές προτάσεις αναμένεται να διαμορφωθούν εντός του επόμενου έτους, ώστε να τεθούν σε διαβούλευση και – δυνητικά – σε τροχιά υιοθέτησης μετά τις επόμενες εκλογές.